VEKÂLET

Sözlükte "muhafaza etme, koruma" anlamına gelen vekâlet, bir fıkıh terimi olarak, hakkında niyabet geçerli olan konularda, bir kimsenin bizzat kendisinin de yapabileceği bir hukukî işlem için başkasını yetkili kılmasını ifade etmektedir. Vekâlet verene müvekkil, hukukî temsilciye vekîl, vekaletin konusuna ise müvekkel bih denir.

Vekâlet akdi, diğer akitler gibi îcâb ve kabul ile kurulur. Vekâlet veren kişinin ve vekîlinin ehliyetli olmaları gerekir. Ayrıca müvekkil vekâletin konusunda yetkili olmalı; vekilin de bunu yerine getirmeye gücü yeter olmalıdır. Vekâlet akdinin sahih olması için, vekâletin konusunun dinen caiz ve hakkında niyabet geçerli olan bir husus olması gerekir. Bu nedenle, şarap satışı konusunda vekâlet caiz olmadığı gibi, hakkında niyabet geçerli olmayan namaz kılmak, oruç tutmak gibi ibadetlerde de vekâlet söz konusu değildir.

Vekâlet, konusu bakımından umumî vekâlet ve hususî vekâlet kısımlarına ayrılır. Umûmî vekâlet, genel olarak verilen bir vekâlet olup, vekîl, alışveriş, kira, hibe, borç gibi bütün hukukî işlemlerde ve mahkemede temsil konusunda yetkilidir. Boşaması veya malını vakfetmesi konusunda ise ihtilaf bulunmaktadır. "Aksi ispat edilmedikçe geçerlidir" görüşünde bulunanlar olduğu gibi bu konularda yetkili olmadığını söyleyenler de vardır. Hakkın zayi olmaması ve telâfisi güç hatalara yol açmaması için, bu konularda sarih vekâletin aranması ve müvekkilin sözünün itibara alınması daha uygun olacaktır. Husûsî vekâlet ise, belirli bir konuda müvekkili temsil etmektir. Sadece arabanın satışına vekâlet vermek, mahkemede temsil yetkisi vermek böyledir.

Vekâlet, bir kayıtla sınırlandırılması bakımından da mutlak ve mukayyed şeklinde ikiye ayrılır. Mutlak vekâlet, herhangi bir zaman, mekân veya benzeri şeyle sınırlandırılmayan bir vekâlettir. Meselâ, bir araba alması konusunda birine vekâlet verme böyledir. Mukayyed vekâlet ise, zaman, mekân, fiyat, marka veya benzeri kayıtlarla sınırlandırılan vekâlet şeklidir. Meselâ, Ankara oto pazarından bir araba alması veya belirli bir marka ya da renkte bir otomobil alması konusunda verilen vekâlet böyledir.

Vekîl, kendisine vekâlet veren kimsenin belirlemiş olduğu kayıtlara uymakla mükelleftir. Bunun dışında, alışveriş, kira gibi muavazalı işlemler dışındaki hukukî işlemlerde vekil, tasarrufu müvekkili adına yaptığını belirtmesi gerekir. Bu şartlara uymadığı takdirde, vekilin tasarrufu müvekkili bağlamaz. Bunun dışında vekilin şartlarını taşıyan tasarruflarının hakları müvekkile ait olur. (İ.P.)