TASARRUF

Sözlükte "bir işin içine girip idare etmek, halden hale sokmak, çalışıp kazanmak" manalarına gelen tasarruf, bir fıkıh kavramı olarak, kişiden iradesiyle sadır olan ve üzerine hukukî netice bağlanan hukuka uygun ve hukuka aykırı her türlü fiil ve sözleri ifade etmektedir.

Klasik fıkıh literatüründe tasarruf, genel olarak, kavli tasarruf ve fi'li tasarruf olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Fiilî tasarruf; kişiden sadır olan, sözlü olmayan maddî fiiller şeklinde tarif edilebilir. Fiilî tasarruflara misal olarak; mubah malları mülkiyete geçirmek, başkasının malını telef etmek, satın alınan malı teslim almak, alacağı kabzetmek gibi fiiller zikredilebilir. Kavlî tasarruf ise, akitler, tek taraflı irade beyanları ve kendisine hukukî neticeler bağlanmış sözlerden oluşan tasarruflardır.

Kavlî tasarruflar da kendi arasında, akdi tasarruflar ve akdi olmayan tasarruflar şeklinde ikiye ayrılır. Akdi tasarruflar, alışveriş, kira sözleşmesi gibi iki tarafın iradesinin uyuşmasıyla meydana gelen tasarruflardır. Akdi olmayan tasarruflar ise; bir hak doğuran veya mevcut bir hakkı düşüren tek taraflı irade beyanları ile dava, ikrar, inkâr gibi sözlerden oluşmaktadır.

Ayrıca kavli tasarruflar bağlayıcı olup olmaması bakımından, bağlayıcı tasarruflar, bağlayıcı olmayan tasarruflar; tasarrufu yapan taraflar bakımından, tek taraflı tasarruflar, çok taraflı tasarruflar; ivazlı olmaları bakımından, başlangıç ve netice itibarıyla ivazlı tasarruflar, başlangıç itibarıyla teberru, netice itibarıyle ivazlı tasarruflar, başlangıç ve netice itibarıyle teberru tasarrufları şeklinde değişik tasniflere tabi tutulmuştur. (İ.P.)

Bir tasavvuf terimi olarak tasarruf, insanlara, eşyaya çeşitli şekillerde etki etmek, onları idare etmek, onlara hükmetmek, kerâmet göstermek; Allah'ın eşyayı ve bütün varlıkları velisine musahhar kılması (ona boyun eğdirmesi) anlamlarına gelir. "Attığın zaman sen atmadın, fakat, Allah attı..." (Enfâl, 8/17) âyetinde ifade edildiği gibi, gerçek fâil Allah'tır. Sûfilere göre veliler de himmetleriyle tasarrufta bulunurlar. (M.C.)