TAHSÎS

Sözlükte "bir kimseyi diğerlerinden üstün tutup tercih etme, husûsîleştirme ve özelleştirme" anlamlarına gelen tahsîs, fıkıh usulünde, umum ifade eden bir lafzın, bu genel anlamından çıkarılıp kapsamına giren bazı fertlerine hasredilmesini ifade eder. Tahsis eden delile muhassıs denir. Meselâ "Ey îmân edenler! Mümin kadınları nikâhlayıp da, kendilerine dokunmadan boşarsanız, artık sizin için onları bekleteceğiniz bir iddet yoktur" âyeti (Ahzâb, 33/49), "Boşanmış kadınlar kendi kendilerine üç hayız süresi iddet beklerler..." âyetindeki (Bakara, 2/228) "boşanmış kadınlar" lafzını umum manasından çıkararak sadece zifafa giren kadınlara has kılmıştır; yani tahsis etmiştir.

Fakihlerin çoğunluğu, umum ifade eden lafzı tahsis eden delil için bir şart koşmamıştır. Hanefîlere göre ise, muhassısın müstakil olması, zaman bakımından umum ifade eden lafızla aynı olması, kat'îlik ve zannîlik bakımından âmm ile aynı derecede veya daha kuvvetli olması gerekir. Buna göre, müstakil olmayıp da aynı söz içerisindeki sınırlandırma, tahsis değil hasrdır. Zaman bakımından muhassısın âmmdan sonra olması halinde, tahsis değil, nesh söz konusudur. Ayrıca Hanefîlere göre umum ifade eden lafız, bütün fertlerine kat'î olarak delâlet ettiği için, ilk defa tahsis eden muhassısın da kat'î delil olması gerekir. Ancak bir defa tahsis edildikten sonra delâleti zannî olduğu için, zannî delil ile de tahsis edilebilir.

Muhassıs akıl, örf-âdet ve zaman bakımından âmm ile aynı olan müstakil nass olabilir. Akıl ve örfün, nassları tahsis eden birer delil olarak kabul edilmesi, İslâm'da akla verilen önemi göstermesinin yanısıra, dinî hükümlerin zamanın şartlarına ve ihtiyaçlarına uygun şekilde yorumlanmasına imkân sağlar. (İ.P.)