ŞİRKET

Ortaklık anlamına gelen şirket klasik fıkıh kaynaklarında genel olarak, mülk şirketi ve akit şirketi olmak üzere ikiye ayrılır.

Mülk şirketi, satın alma, hibe, vasiyeti kabul, mirasçılık gibi sebeplerle bir mal veya hak üzerinde iki veya daha fazla kişinin ortaklığını ifade eder. Buna emlâk şirketi de denir. (bk. Mülk Şirketi)

Akid şirketi ise, iki veya daha fazla kimsenin, sermaye, emek veya kredi imkânlarını belirli ölçüler içinde birleştirmelerini ve elde edecekleri kârı aralarında paylaşmak üzere yaptıkları akiddir. Akid şirketi, diğer akitlerde olduğu gibi, ehliyet sahibi kişilerce, icap ve kabul ile kurulur. Şirkette kârdan hisse alabilmesi için ortağın ya çalışması, ya sermayeye katkıda bulunması, yahut da tazmîn sorumluluğu taşıması gerekir. Ortaklar birbirlerinin emînidirler; bu nedenle elinde bulunan sermayenin kusursuz olarak tamamen veya kısmen helak olması halinde tazmîn sorumluluğu yoktur.

Akid şirketi, sermaye ve kârın paylaşımı konusunda eşit olup olmaması ve ortakların yetki ve sorumlulukları bakımından mufâvada ve inân şirketi kısımlarına ayrılır.

Mufâvada şirketi; eşitlik üzerine kurulan bir tür ortaklıktır. Tarafların şirkete sermaye olabilecek bütün mallarını ortaklığa dahil ederek sermaye ve hisselerinin eşit olması ve kârın da aralarında eşit olarak paylaşılması şartıyla kurulan şirkettir. Bu şekilde kurulan şirkette ortaklar birbirlerinin vekili ve kefili olurlar. Ancak, bu şekilde bir şirketin kurulabilmesi ve devam ettirilebilmesi imkânsız denecek kadar zordur. Belki babalarından miras kalan mal dışında malları bulunmayan ve bunu şirketlerine sermaye yapan kardeşlerin kurabileceği bir şirkettir.

İnân şirketi ise, sermaye ve kârda eşitlik şartı bulunmayan ortaklıktır. İnân şirketinde ortaklar birbirlerinin vekili olmakla birlikte, aralarında kefalet bulunmaz. Kâr payları taraflarca tespit edilen oranda taksim edilir. İçlerinden birine oranın dışında, kârdan muayyen bir miktar verilmesi caiz değildir.

Akit şirketi, ortaya konan sermaye bakımından emvâl, a'mâl ve vücûh şirketi şeklinde üçe ayrılır.

Emvâl şirketi; ortaklardan her birinin, sermaye olmak üzere bir miktar mal ortaya koyup, bununla yapacakları ticaretten doğacak kârı paylaşmak üzere kurdukları şirkettir. Sermaye ve kârda eşitlik üzerine kurulan mufâvada şirketi şeklinde kurulabileceği gibi farklı sermaye ve farklı kâr oranları tespit etmek suretiyle inân şirketi şeklinde de kurulabilir. Emvâl şirketinde sermayenin nakit olması gerekir. Nakit değil de bir mal ile ortaklık kurulmak istenirse, bunlar satılır ve sermaye olarak konur.

A'mal şirketi (sanayi şirketi), iki veya daha fazla şahsın belli bir işi yapmak üzere kurdukları emeğe dayalı iş gücü ortaklığıdır. Bu şirkette ortaklar işlerini sermaye eder ve başkalarından iş alarak elde edecekleri kazancı aralarında paylaşırlar.

Vücûh şirketi (itibar şirketi), ortakların sermayesiz, sadece kredileriyle kurdukları kredi ve itibar ortaklığıdır. Bu şirkette, ortakların sermayeleri bulunmamakla birlikte, kendi itibarlarını kullanarak veresiye mal alıp satmak suretiyle ticaret yaparlar ve bundan elde ettikleri kârı aralarında paylaşırlar. Vücûh şirketinde veresiye olarak alınan malda ortakların hisselerinin eşit olması şart değildir; tazmîn sorumluluğu ve kârdan alacakları hisseler de hisse nispetine göre olur. (İ.P.)