ŞART

Sözlükte "yerine getirilmesi gerekli olan şey" anlamına gelen şart, bir fıkıh usulü kavramı olarak, hükmün varlığı kendisine dayanan şeydir; şart bulunmazsa hüküm de bulunmaz, ancak şartın bulunması hükmün bulunmasını gerektirmez. Meselâ abdest namazın şartlarındandır; abdestsiz namaz geçerli olmaz, ancak her abdest alan kişinin namaz kılması gerekmez.

Şartlar bağlandığı şeye göre, sebebin şartı ve hükmün şartı olmak üzere ikiye ayrılır. Bazen şarta, vaz'î bir hüküm olan sebep bağlanabilir; bu durumda şart, sebebin şartı olur. Meselâ, nisap zekat ile mükellef olmanın sebebidir. Fakat nisap miktarı mala sahip olan kişinin bu malın zekatını vermekle yükümlü olması için, üzerinden bir yıl geçmesi gerekir. Bu şart gerçekleşmemişse, sebep de yok sayılır ve nisap miktarı mala sahip olduğu halde zekatla mükellef olmaz. Bazen de şarta bağlanan, bir hüküm olabilir. Meselâ, abdest namazın şartıdır. Burada teklîfî bir hüküm olan namaz, abdest şartına bağlanmıştır.

Şartlar belirleyen tarafından, şer'î şart ve ca'lî şart kısımlarına ayrılır. Şer'î şart, sebep veya hükmün gerçekleşmesi için Şâri' tarafından belirlenen şartlardır. Evlenme akdinde şahitlik, namaz için abdest şer'î şartlardandır. Ca'lî şart ise, insanlar tarafından kendi hukukî muameleleri ile ilgili olarak ileri sürülen kayıtlardır. Meselâ bir kimsenin, "Şu işim olursa fakirlere yüz milyon lira sadaka dağıtacağım" demesi, ya da sadece odun taşımak üzere kamyonun kiralanması böyle şartlardandır. (İ.P.)