IRZ

Sözlükte "kişinin bedeni, ruhu, övgüye değer yaratılışı, soyu sopu" gibi anlamlara gelen ırz (çoğulu a'râz), bir kavram olarak, insanın mânevî kişiliği, haysiyet, şeref ve saygınlığı, her türlü tecavüz karşısında dokunulmazlığı bulunan kişilik değerleri demektir. Kur'ân'da ırz kelimesi geçmezse de, insanın başka varlıklar arasındaki üstün ve şerefli konumu açıkça vurgulanmaktadır (Bakara, 2/30; İsrâ, 17/70). Hz. Peygamber vedâ hutbesinde müslümanların kanları, malları ve ırzlarının dokunulmaz (haram) kılındığını belirtmiş (Buhârî, İlim, 9), başka bir hadislerinde ise, "Kişiye kötülük olarak müslüman kardeşini küçük görüp aşağılamasının yeterli olacağını" ifade etmiştir (Müslim, Birr, 32; Ebû Dâvûd, Edeb, 35). Hadislerde can, mal ve ırz dokunulmazlığının birlikte anılması, İslâm'ın yaşama hakkına, mülkiyete ve mânevî kişiliğe ilişkin bütün hakları aynı ölçüde güvence altına aldığı anlamına gelir. Diğer bir hadiste, şüpheli şeylerden kaçınan müslümanın dinini ve ırzını korumuş olacağının belirtilmesi (Buhârî, Îmân, 39; Müslim, Müsâkât, 107), kişilik değerlerinin dinî değerler için hakikî zemini teşkil edebileceğini, sağlam bir dindarlığın sağlam ve korunmuş bir kişilikte oluşabileceğini ifade eder. İslâm'da ırza yönelik saldırılar kul haklarını ihlâl sayıldığından, o kimseden helâllik dilenmesi gerekir (Buhârî, Mezâlim, 10). (M.C.)