GANÎ ? MUĞNÎ

Malı çok olmak, zengin olmak, bir şeyle yetinip başkasına muhtaç olmamak, bir yerde ikâmet etmek, evlenmek anlamlarındaki "ğ-n-y" kökünden türeyen ganî (çoğulu ağnıyâ) zengin, başkalarına muhtaç olmayan, muğnî ise mal-mülk veren, zengin yapan demektir.

Ganî kelimesi, Kur'ân'da hem Allah'ı hem de insanları nitelemek için kullanılmıştır. Allah'ın zenginliği ve hiçbir şeye muhtaç olmayışı mutlak ve sınırsız, insanların zenginligi ise Allah'ın lütfu ile kayıtlı ve sınırlıdır. Zengin de olsalar insanlar, Allah'a muhtaçtırlar. Allah ise bütün varlıklardan müstağnidir. Bu husus, Kur'ân'da ısrarla vurgulanmıştır: "Rabbin ganîdir, rahmet sahibidir." (En'âm, 6/132); "Kim inkâr ederse (bilsin ki Allah) bütün âlemlerden müstağnîdir, (kimseye muhtaç değildir.)" (Âl-i İmrân, 3/97); "Kim (Allah uğrunda malını vermekten) yüz çevirirse (bilsin ki) Allah zengindir, hamîddir (övgüye layıktır)" (Hadîd, 57/24); "İnkâr ettiler ve yüz çevirdiler. Allah da (onlara hiçbir şeye) muhtaç olmadığını gösterdi. Allah ğanîdir, hamîddir" (Teğâbun, 64/6); "Allah çocuk edindi dediler. Hâşa Allah, bundan münezzehtir. O, zengindir. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur..." (Yûnus, 10/68); "...Kim cimrilik ederse kendisine cimrilik eder, Allah zengindir, sizler fakirsiniz..." (Muhammed, 47/38); "Ey insanlar! Siz Allah'a muhtaçsınız. Allah ise işte zengindir ve övgüye layık olan sadece O'dur." (Fâtır, 35/15); "Kim nefsiyle mücahede ederse, ancak kendi nefsi için mücahede eder. Çünkü Allah âlemlerden müstağnidir." (Ankebût, 29/6).

Ganî sıfatı, 10 âyette "hamîd", bir âyette (Bakara, 2/263) "halîm", bir âyette "zü'r-rahmeti" (En'âm, 6/132), bir âyette "kerîm" (Neml, 27/40) sıfatıyla birlikte kullanılmıştır. İki âyette "âlemlerden" (Ankebût, 29/6), bir âyette kâfirlerden (Zümer, 39/7) mustağni olduğu bildirilmiştir.

Ganî kelimesinin geçtiği âyetleri birlikte ele aldığımızda, bu kelime ile Allah'ın; insanların îman, ibadet, itaat, hayır ve hasenat yapmalarına, eş ve çocuk edinmeye ve yardımcıya ihtiyacının olmadığının, yerde ve göklerde bulunan her şeyin O'na ait olduğunun, insanlara ve diğer canlılara rızkı O'nun verdiğinin, bütün varlıkların O'na muhtaç olduğunun ifade edildiğini anlıyoruz. Çünkü Allah; zengindir, halîmdir, kerîmdir, hamîddir, her şeyi yaratan ve yaşatandır. Her şey O'na muhtaçtır. O hiçbir şeye, hiçbir varlığa muhtaç değildir.

Allah'ın sıfatı olarak muğnî; cömert olan, nimet, ihsan, ikram ve lütuf sahibi, insanları zengin eden demektir. Bu vasıf, Tirmizî'nin el-esmâü'l-hüsnâ ile ilgili rivâyetinde geçmiştir (Deavat, 83).

Allah'ın bu sıfatı, Kur'ân'da "ağna-yuğnî" fiili ile de ifade edilmiştir. İnsanları fakir iken zengin yapan Allah'tır. "(Ey Muhammed! Allah,) seni fakir bulup zengin etmedi mi?" (Duhâ, 93/8); "İçinizden bekârları, köle ve cariyelerinizden iyileri evlendirin. Eğer yoksul iseler, Allah, lütfu ile onları zengin eder." (Nûr, 24/32); "Zengin eden O'dur, sermaye veren de O'dur" (Necm, 53/48) âyetleri bu gerçeği ifade eder.

Bir fıkıh terimi olarak ganî, Nisâp miktarı mala sahip zengin kişi demektir. (bk. Nisâp) (İ.K.)